ابعاد آسانسور یعنی چه و چرا اهمیت دارد؟
ابعاد آسانسور به مجموعه اندازههای استاندارد و محاسباتی گفته میشود که شامل ابعاد کابین، چاه، درب و موتورخانه است. این ابعاد در مرحله طراحی و اجرای آسانسور اهمیت بالایی دارد؛ زیرا بر کارایی، ایمنی، ظرفیت و حتی زیبایی پروژه تأثیر میگذارد. انتخاب صحیح ابعاد آسانسور از همان ابتدای پروژه بایستی انجام شود تا در آینده مشکلات عملکردی یا محدودیتهای استفاده ایجاد نشود.
منظور از ابعاد کابین، چاه، درب و موتورخانه چیست؟
ابعاد آسانسور به اندازههای دقیق کابین، چاه، درب و موتورخانه بستگی دارد که هرکدام نقش مهمی در نصب و کارکرد آسانسور ایفا میکنند. در ادامه هر یک از این موارد را به اختصار توضیح میدهیم..
- ابعاد کابین: اندازه داخلی فضایی که مسافران یا بار در آن قرار میگیرند. این بخش معمولاً بر اساس ظرفیت نفر یا نوع کاربری (مانند ابعاد آسانسور ویلچر بر یا ابعاد آسانسور تختبر) تعیین میشود.
- ابعاد چاه آسانسور: فضایی عمودی که کابین و وزنه تعادل در آن حرکت میکنند. ابعاد دقیق چاه باید با توجه به ظرفیت، نوع سیستم (کششی یا هیدرولیکی) و مقررات ملی ساختمان تنظیم شود.
- ابعاد درب آسانسور: پهنا و ارتفاع درب که برای ورود و خروج راحت و ایمن مسافران اهمیت دارد، بهخصوص در مدلهای ویژه مانند ابعاد آسانسور برانکاردبر. که طول آسانسور اهمیت ویژهای در آن پیدا میکند.
- ابعاد موتورخانه: فضایی برای نصب موتور و تجهیزات کنترلی که در برخی آسانسورها (بهویژه کششی) الزامی است.
تاثیر ابعاد آسانسور در طراحی پلان ساختمان
ابعاد آسانسور بهطور مستقیم در جانمایی فضاهای داخلی و مسیرهای تردد ساختمان نقش دارد. بهعنوان مثال، در ساختمانهای مسکونی کوچک، ابعاد آسانسور ۴ نفره یا ابعاد آسانسور دو نفره احتمالا کافی باشد، اما در ساختمانهای تجاری یا بیمارستانی، نیاز به ابعاد 10 الی 12 نفره است. در نتیجه، معماران و طراحان بایستی از همان ابتدا این ابعاد را در پلان لحاظ کنند تا تغییرات بعدی پرهزینه نشود.
نقش ابعاد در ایمنی، ظرفیت و راحتی آسانسور
ابعاد مناسب آسانسور تضمین میکند که افراد بدون ازدحام و با امنیت کامل جاجا شوند. بهعنوان نمونه، ابعاد آسانسور ۵ نفره برای یک مجتمع متوسط مسکونی میتواند تعادل بین ظرفیت و مصرف انرژی ایجاد کند. از طرفی، اگر ابعاد کابین کوچکتر از نیاز واقعی انتخاب شود، خطر ازدحام و آسیب به مسافران افزایش مییابد.
بررسی ابعاد آسانسور طبق مقررات ملی ساختمان (مبحث پانزدهم)
رعایت ابعاد آسانسور طبق مقررات ملی ساختمان، بهویژه مبحث پانزدهم، تضمینکننده ایمنی، کارایی و سهولت استفاده در ساختمانهای مختلف است. این مقررات حداقل ابعاد مجاز را بر اساس نوع کاربری مشخص میکنند و برای آسانسورهای مسکونی، تجاری و درمانی الزامات ویژهای در نظر میگیرند.
حداقل ابعاد مجاز برای انواع کاربریها
طبق مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان، ابعاد آسانسور باید متناسب با نوع کاربری و ظرفیت مورد نیاز طراحی شود. برای مثال، در ساختمانهای مسکونی کوچک، ابعاد آسانسور دو نفره یا ابعاد آسانسور ۴ نفره میتواند پاسخگوی نیاز باشد. در مقابل، در بیمارستانها یا مراکز درمانی، ابعاد آسانسور برانکارد بر یا ابعاد آسانسور تخت بر الزامی است تا امکان جابهجایی بیمار و تجهیزات فراهم شود. رعایت این حداقلها بایستی از مرحله طراحی چاه و کابین مورد توجه قرار گیرد تا در زمان بهرهبرداری مشکلی ایجاد نشود.
الزامات ابعادی برای آسانسورهای مسکونی، تجاری و درمانی
- مسکونی: حداقل ابعاد آسانسور ۴ نفره برای آپارتمانهای کوچک و ابعاد آسانسور ۶ نفره یا ابعاد آسانسور ۸ نفره برای مجتمعهای بزرگ پیشنهاد میکنیم.
- تجاری: در مراکز خرید و ادارات، معمولاً ابعاد آسانسور ۱۰ نفره یا بزرگتر انتخاب میشود تا در ساعات اوج تردد، ازدحام ایجاد نشود.
- درمانی: مقررات ملی ساختمان تأکید دارد که ابعاد آسانسور ویلچر بر یا تخت بر متناسب با استانداردهای حمل بیمار باشد؛ بهگونهای که علاوه بر فرد یا تخت، همراهان نیز بتوانند در کابین حضور داشته باشند.
اجزای تعیینکننده در ابعاد آسانسور
در طراحی و اجرای یک آسانسور استاندارد، بخشهای مختلفی وجود دارد که هرکدام ابعاد مشخص و الزامات فنی خاص خود را دارند. از چاه و چاهک گرفته تا فضای بالاسری، موتورخانه، دربها و ارتفاع کابین، همگی نقش تعیینکنندهای در کارکرد و ایمنی آسانسور خواهند داشت.
ابعاد چاه آسانسور (چاله، شفت یا داکت)
چاه آسانسور فضایی است که کابین و وزنه تعادل در آن حرکت میکنند. این بخش که به آن چاله، شفت یا داکت نیز گفته میشود، باید به اندازهای طراحی شود که فضای کافی برای حرکت روان کابین، سیستم تعلیق و سایر اجزای مکانیکی فراهم باشد. ابعاد چاه آسانسور باید با توجه به ظرفیت آسانسور و نوع آن (کششی یا هیدرولیکی) تعیین شود.
ابعاد چاهک (Pit) آسانسور و استانداردهای آن
چاهک فضایی در پایین چاه آسانسور است که امکان توقف کابین در طبقه پایین و قرارگیری تجهیزات ایمنی را فراهم میکند. استانداردها ابعاد خاصی برای چاهک تعریف میکنند که معمولاً عمق آن باید به اندازهای باشد که در صورت افتادن کابین، آسیبی به سر مسافر وارد نشود.
فضای بالاسری (Overhead) چقدر باید باشد؟
فضای بالاسری به فاصله بین بالاترین نقطه کابین در بالاترین طبقه تا سقف چاه گفته میشود. این فضا باید کافی باشد تا کابین در حرکت به بالا با سقف چاه برخورد نکند و تجهیزات فنی و ایمنی به درستی نصب شوند.
ابعاد اتاقک موتورخانه آسانسور
اتاقک موتورخانه محل نصب موتور و تجهیزات کنترل آسانسور است. اندازه این اتاقک باید به گونهای باشد که فضای لازم برای سرویس و نگهداری تجهیزات فراهم شود و از نظر ایمنی استانداردهای لازم رعایت گردد.
ابعاد دربهای آسانسور (درب طبقات و درب کابین)
دربهای آسانسور باید طوری طراحی شوند که علاوه بر امنیت، ورود و خروج مسافران به راحتی انجام شود. ابعاد این دربها با توجه به ظرفیت کابین، نوع درب (اتوماتیک یا لولایی)، تعداد لتهها (پنلهای متحرک درب آسانسور) و نوع کاربری آسانسور متفاوت است. عموما عرض دربهای اتوماتیک آسانسور بین 60 تا 120 سانتیمتر و دربهای لولایی 70 تا 90 سانتیمتر است.
ارتفاع کابین آسانسور چقدر است؟
ارتفاع کابین آسانسور بستگی به نوع آسانسور و استانداردهای مربوط دارد. در .واقع باید به گونهای طراحی شود که مسافران به راحتی در آن بایستند و تجهیزات داخل کابین به درستی جای بگیرند. به طور کلی ارتفاع استاندارد عموما 2.1 تا 2.5 متر یا به عبارتی 7 تا 8.2 فوت است.
ابعاد کابین آسانسور بر اساس ظرفیت نفر
ابعاد کابین آسانسور نقش مهمی در تعیین راحتی و ایمنی مسافران دارد. هر چه ظرفیت آسانسور بیشتر باشد، ابعاد کابین نیز بزرگتر طراحی میشود تا فضای کافی برای حرکت و ایستادن افراد فراهم شود. در ادامه، ابعاد آسانسور بر اساس ظرفیتهای مختلف در جدول و به طور جداگانه بررسی و مقایسه میگردد:
ظرفیت آسانسور | ابعاد کابین عمق و عرض (سانتیمتر) | کاربرد پیشنهادی |
۲ نفره | ۱۰۰ × ۱۱۰ | ساختمان کوچک، کمتردد |
۳ نفره | ۱۲۰ × ۱۱۰ | ساختمان کمجمعیت |
۴ نفره | ۱۱۰ × ۱۴۰ | ساختمان مسکونی متوسط |
۵ نفره | ۱۴۰ × ۱۱۰ | ساختمان مسکونی متوسط بزرگ |
۶ نفره | ۱۴۰ × ۱۴۰ | مجتمع بزرگ |
۸ نفره | ۱۵۰ × ۱۴۰ | مجتمع بزرگ، اداری |
۱۰ نفره | ۱۶۰ × ۱۴۰ | مراکز تجاری، اداری |
۱۰ و ۱۳ نفره | ۱۷۰×۱۴۰ تا ۲۰۰×۱۵۰ | بیمارستان، مراکز درمانی |
۱۵ تا ۲۱ نفره | ۲۰۰×۱۸۰ تا ۲۴۰×۲۰۰ | برجهای مسکونی بلند، مراکز تجاری بزرگ، هتلها، فرودگاهها و بیمارستانهای مجهز |
ابعاد آسانسور ۲ نفره
این نوع آسانسور معمولا برای ساختمانهای کوچک یا محیطهای کمتردد مناسب است. ابعاد کابین حدوداً ۱۰۰×۱۱۰ سانتیمتر است که فضای کافی برای دو نفر فراهم میکند.
ابعاد آسانسور ۳ نفره
کابین آسانسور ۳ نفره کمی بزرگتر است و ابعاد معمول آن در حدود ۱۲۰×۱۱۰ سانتیمتر میباشد. این اندازه برای ساختمانهای کمجمعیت مناسب است.
ابعاد آسانسور ۴ نفره
ابعاد استاندارد کابین برای ۴ نفر معمولا ۱۱۰×۱۴۰ سانتیمتر است و در ساختمانهای مسکونی متوسط کاربرد دارد.
ابعاد آسانسور ۵ نفره
کابین ۵ نفره با ابعاد تقریبی ۱۴۰×۱۱۰ سانتیمتر، کمی بزرگتر از مدل ۴ نفره طراحی میشود و فضای بیشتری برای حرکت ایجاد میکند.
ابعاد آسانسور ۶ نفره
ابعاد کابین برای ۶ نفر معمولاً حدود ۱۴۰×۱۴۰ سانتیمتر است و در ساختمانهای تجاری و مسکونی پرجمعیتتر کاربرد دارد.
ابعاد آسانسور ۸ نفره
کابین آسانسور ۸ نفره با ابعاد حدود ۱۴۰×۱۷۰ سانتیمتر طراحی میشود و برای ساختمانهای بزرگ و مراکز تجاری مناسب است.
ابعاد آسانسور ۱۰ و ۱۳ نفره
این ظرفیتها معمولاً در مراکز تجاری و اداری بزرگ کاربرد دارند و ابعاد کابین بین ۱۷۰×۱۴۰ تا ۲۰۰×۱۵۰ سانتیمتر متغیر است.
ابعاد آسانسور ۱۵ تا ۲۱ نفره
برای آسانسورهای با ظرفیت بالا مانند ساختمانهای اداری و مراکز خرید بزرگ، ابعاد کابین بین ۲۰۰×۱۸۰ تا ۲۴۰×۲۰۰ سانتیمتر است که فضای کافی برای جابهجایی تعداد زیادی مسافر فراهم میکند.
ابعاد آسانسورهای خاص
در کنار آسانسورهای مسکونی و تجاری، انواع خاصی از آسانسورها وجود دارند که هرکدام بر اساس کاربرد ویژه خود، ابعاد و استانداردهای متفاوتی دارند. رعایت ابعاد مناسب در این آسانسورها اهمیت زیادی دارد تا ایمنی، کارایی و راحتی کاربران تضمین شود. در ادامه هر یک از این موارد را توضیح میدهیم.
ابعاد آسانسور صنعتی
این نوع آسانسورها برای حمل بار و تجهیزات سنگین در محیطهای صنعتی طراحی میشوند. ابعاد کابین و چاه باید به اندازهای باشد که امکان جابهجایی تجهیزات بزرگ و وزنههای سنگین فراهم شود. ابعاد استاندارد آسانسور صنعتی معمولاً حداقل ۱٫۸ × ۱٫۸ متر (حدود ۶ × ۶ فوت) در نظر گرفته میشود .
ابعاد آسانسور بیمارستانی
آسانسور بیمارستانی یا تختبر برای جابهجایی بیماران، برانکارد و تجهیزات پزشکی طراحی میشود. ابعاد کابین بهگونهای تعیین میشود که علاوه بر تخت بیمار، همراهان و تجهیزات پزشکی نیز فضای کافی داشته باشند. معمولاً ابعاد استاندارد کابین بیمارستانی حداقل ۱٫۵ × ۲٫۱ متر (حدود ۵ × ۷ فوت) است .
ابعاد آسانسور هیدرولیک
در آسانسورهای هیدرولیک، فضای چاه و چاهک باید برای نصب سیلندر هیدرولیک و تجهیزات جانبی کافی باشد. این نوع آسانسورها معمولاً در ساختمانهای کوتاهمرتبه کاربرد دارند و ابعاد کابین نسبت به ظرفیت افراد طراحی میشود، اما نیاز به فضای اضافی برای سیستم هیدرولیک وجود دارد. عمق چاهک استاندارد برای این سیستمها معمولاً بین ۱٫۲ تا ۱٫۸ متر (۴ تا ۶ فوت) است.
ابعاد آسانسور خودروبر
آسانسور خودروبر برای جابهجایی خودرو در پارکینگها یا تعمیرگاهها طراحی میشود. طول و عرض کابین باید متناسب با ابعاد استاندارد خودروها باشد و ظرفیت وزنی بهمراتب بالاتر از آسانسورهای معمولی است. فضای چاه و دربها نیز باید امکان ورود و خروج خودرو را بدون مشکل فراهم کند. ابعاد معمول برای استفاده مسکونی حدود ۲٫۵ × ۵٫۲ متر است و برای کاربریهای تجاری بین ۲٫8–۳ متر عرض و 5.5–6.5 متر طول نیز دیده میشود
ابعاد آسانسور شیشهای
آسانسور شیشهای به دلیل جنبه زیبایی و دید محیط، علاوه بر ابعاد کابین و چاه استاندارد، نیازمند طراحی دقیق در انتخاب شیشهها و قابهاست. ابعاد کابین غالباً مشابه آسانسورهای مسکونی یا تجاری هستند، برای نمونه در بازهای بین ۱٫۵ × ۲٫۴ متر قرار دارند رعایت ایمنی شیشهها و مقاومت ساختاری الزامی است.
مقایسه ابعاد آسانسورهای کششی و هیدرولیکی
مقایسه ابعاد آسانسورهای کششی و هیدرولیکی نشان میدهد که هر نوع آسانسور با توجه به فناوری و مکانیزم خود، به فضا و طراحی متفاوتی نیاز دارد. آسانسورهای کششی به دلیل استفاده از سیمکشی و وزنه تعادل، معمولاً چاه و کابین جمعوجورتر دارند ولی به موتورخانهای در بالای چاه نیازمندند. در مقابل، آسانسورهای هیدرولیکی با بهرهگیری از سیلندر هیدرولیک، ابعاد چاه و کف کابین بزرگتری میطلبند ولی موتورخانه یا فضای اضافی بالای چاه ضروری نیست. این تفاوتها تعیینکننده نوع آسانسور مناسب برای ساختمانها با ارتفاع، طراحی و محدودیتهای فضایی متفاوت میباشد.
تفاوت در ابعاد چاه و کابین
آسانسورهای کششی و هیدرولیکی در طراحی ابعاد چاه و کابین با یکدیگر تفاوت دارند. در آسانسور کششی، کابین معمولاً کوچکتر بوده و چاه نسبت به ظرفیت آسانسور جمعوجور طراحی میشود، اما نیاز به دقت بالا در قرارگیری سیمکشها و وزنههای تعادل وجود دارد. در مقابل، آسانسور هیدرولیکی به فضای بیشتری در کف چاه نیاز دارد تا سیلندر هیدرولیک و تجهیزات مربوطه نصب شود، بنابراین ابعاد چاه و کابین بزرگتر و فضای کف گستردهتر طراحی میشود.
نیاز به موتورخانه و فضای جانبی
آسانسورهای کششی برای نصب موتورخانه و سیستم تعادل وزنهها به فضایی مجزا در بالای چاه نیاز دارند. این موتورخانه معمولاً شامل موتور، سیمکش و تجهیزات کنترل است و جایگاه آن بر طراحی ساختمان تأثیرگذار میباشد. در آسانسور هیدرولیکی، موتورخانه در نزدیکی کف چاه یا داخل فضای جانبی چاه نصب میشود و فضای اضافی بالای چاه مورد نیاز نیست. این ویژگی باعث میشود در ساختمانهای کمارتفاع و بدون سقف بلند، آسانسور هیدرولیکی گزینه مناسبتری باشد.
ابعاد آسانسور در پلان ساختمانها
طراحی پلان ساختمانها نقش مهمی در تعیین ابعاد آسانسور دارد و با توجه به نوع کاربری، استانداردهای متفاوتی باید رعایت شود. در ساختمانهای مسکونی، معمولاً کابینها جمعوجورتر بوده و ابعاد چاه به گونهای طراحی میشود که بیشترین استفاده از فضا صورت گیرد بدون آنکه راحتی و دسترسی کاربران کاهش یابد.
ابعاد آسانسور در پلان ساختمان مسکونی
در ساختمانهای مسکونی، ابعاد آسانسور معمولاً کوچکتر و متناسب با تعداد طبقات و تعداد واحدها طراحی میشود. کابینها به گونهای انتخاب میشوند که هم فضای کافی برای دو تا سه نفر فراهم باشد و هم اشغال فضا در پلان ساختمان حداقل شود. طراحی مناسب پلان باعث سهولت در دسترسی و استفاده روزانه از آسانسور میشود.
ابعاد آسانسور در پلان ساختمان تجاری و اداری
در ساختمانهای تجاری و اداری، آسانسورها باید ظرفیت بالاتر و فضای بیشتری برای عبور و مرور همزمان افراد یا حمل بار داشته باشند. ابعاد کابین و چاه بزرگتر در نظر گرفته میشود تا ترافیک ساعات اوج را مدیریت کند و راحتی کارکنان و مراجعهکنندگان تضمین شود.
نمونه نقشه پلان و سکشن چاه آسانسور
نمونه نقشهها و سکشنها به طراحان و مهندسان کمک میکند تا جایگاه دقیق کابین، مسیر حرکت، دربها و در صورت نیاز موتورخانه را مشخص کنند. این نقشهها باعث جلوگیری از تداخل با فضاهای دیگر و رعایت استانداردهای ایمنی میشوند.
جدول ابعاد کابین و چاه بر اساس ظرفیت
استفاده از جدول ابعاد کابین و چاه بر اساس ظرفیت، مرجع استانداردی برای انتخاب صحیح اندازهها فراهم میکند. این جدول کمک میکند تا ابعاد با نیاز عملیاتی ساختمان، تعداد مسافر و الزامات ایمنی هماهنگ باشد و از مشکلات عملکردی در طول زمان جلوگیری شود.
نکات مهم در انتخاب ابعاد آسانسور برای پروژههای ساختمانی
انتخاب ابعاد مناسب آسانسور یکی از مهمترین مراحل طراحی و اجرای پروژههای ساختمانی به شمار میرود. ابعاد صحیح نه تنها عملکرد بهینه و راحتی کاربران را تضمین میکند، بلکه بر هزینه نصب، تجهیزات و فضای اشغال شده در ساختمان تأثیر مستقیم دارد. بررسی دقیق ظرفیت، کاربری و استانداردهای ایمنی پیش از طراحی، کلید رسیدن به انتخابی هوشمندانه و اقتصادی میباشد.
چگونه مناسبترین ابعاد را انتخاب کنیم؟
انتخاب ابعاد مناسب آسانسور بستگی مستقیم به نوع کاربری ساختمان، تعداد طبقات، حجم ترافیک و نیاز کاربران دارد. اولین قدم بررسی ظرفیت مورد نیاز و تعداد مسافر یا بار است. سپس باید فضای موجود در پلان ساختمان، محدودیتهای سازهای و استانداردهای ایمنی در نظر گرفته شود تا کابین و چاه بهینه طراحی شوند.
نقش مشاور آسانسور در تعیین ابعاد
مشاور آسانسور با تجربه، بررسیهای دقیق فنی انجام میدهد و بر اساس ظرفیت، کاربری ساختمان و استانداردهای بینالمللی، ابعاد بهینه کابین و چاه را پیشنهاد میکند. حضور مشاور از ایجاد مشکلات در نصب و عملکرد آسانسور جلوگیری کرده و به هماهنگی با سایر بخشهای ساختمان کمک میکند.
تاثیر ابعاد در هزینه نصب و تجهیزات
ابعاد آسانسور تأثیر مستقیم بر هزینه نهایی نصب، تجهیزات و نگهداری دارد. کابین و چاه بزرگتر به موتورخانه و تجهیزات قویتر نیاز دارند و قیمت قطعات افزایش مییابد. انتخاب ابعاد مناسب باعث صرفهجویی در هزینهها و کاهش مصرف انرژی و فضای غیرضروری میشود.
جمعبندی و توصیه نهایی
در نهایت، انتخاب آسانسور مناسب نیازمند توجه دقیق به ابعاد فضا، نوع کاربری، ظرفیت و نیازهای ساکنین یا کاربران است. رعایت استانداردهای ایمنی و ابعاد فنی، انتخاب تجهیزات با کیفیت و برنامهریزی برای سرویس و نگهداری منظم میتواند طول عمر آسانسور را افزایش دهد و خطر خرابی و حوادث احتمالی را کاهش دهد. همچنین، توجه به جزئیات طراحی و مشاوره با متخصصان این حوزه کمک میکند تا بهترین گزینه با بیشترین کارایی و ایمنی انتخاب شود و تجربهای راحت و مطمئن برای همه کاربران فراهم گردد.
سوالات متداول
حداقل ابعاد آسانسور برای ساختمانهای قدیمی چیست؟
حداقل ابعاد معمول آسانسور در ساختمانهای قدیمی حدود ۱۱۰ در ۱۴۰ سانتیمتر در نظر گرفته میشود تا فضای کافی برای دو نفر فراهم شود. این اندازه امکان نصب آسانسور در اکثر چاههای موجود را فراهم میکند.
آیا امکان نصب آسانسور در فضاهای محدود وجود دارد؟
بله، با انتخاب آسانسورهای کمجا یا آسانسورهای کششی مخصوص فضاهای کوچک، نصب در فضاهای محدود امکانپذیر است. طراحی سفارشی و مشاوره با متخصصان برای بهرهبرداری حداکثری از فضا ضروری است.
آیا ابعاد آسانسور روی قیمت آن تاثیر دارد؟
ابعاد آسانسور مستقیماً روی قیمت تأثیر دارد؛ هرچه کابین بزرگتر باشد، هزینه خرید و نصب افزایش مییابد. همچنین نیاز به موتور قویتر و چاهک بزرگتر، هزینههای پروژه را بالاتر میبرد.
تفاوت ابعاد آسانسورهای داخلی با آسانسورهای خارجی چیست؟
آسانسورهای داخلی معمولاً کوچکتر و متناسب با فضای ساختمان طراحی میشوند، در حالی که آسانسورهای خارجی امکان نصب کابینهای بزرگتر را دارند. طراحی خارجی همچنین امکان افزودن امکانات لوکس و ظرفیت بالاتر را فراهم میکند.